Народная гульня моладзі “Яшчар” на Пастаўшчыне як архаічная праява нацыянальнай нематэрыяльнай спадчыны і гісторыка-культурная каштоўнасць Беларусі

Abstract

На падставе аналізу гісторыяграфіі навуковых даследаванняў і фальклорных запісаў народнай гульні моладзі “Яшчур” (“Яшчар”), зробленых савецкімі, расійскімі і беларускімі этнографамі, і сучасных яе фіксацый на Беларусі з выкарыстаннем семантычных падыходаў на аснове прац А. ван Генэпа і К. Юнга ў некаторых новых аспектах раскрыта міфалагічная, рытуальная і гульнёвая сутнасць гэтай яркай праявы традыцыйнай культуры Беларусі. Упершыню прасочаны этапы яе трансфармацыі ад старажытнага абраду жаночай ініцыяцыі да гульні, што з’яўляецца навізной гэтага даследавання. Вывучэнне варыянтаў “Яшчура”, запісаных у Пастаўскім раёне Віцебскай вобласці ад прамых носьбітаў, дазволіла выявіць наяўнасць найбольш архаічных рыс гэтага элемента народнай культуры ў дадзенай мясцовасці (у марфалогіі тэкстаў, ходзе гульні, прымеркаванасці яе ў календары), што і стала падмуркам для адраджэння “Яшчара” ў комплексе з іншымі традыцыйнымі гульнямі і танцамі на вясковых вечарынах, якія праводзіць фальклорны гурток Гуцкага сацыяльна-культурнага цэнтра, дзе паспяхова актуалізуецца і трансліруецца культурная спадчына краю. Зроблены высновы для абгрунтавання ўнясення народнай гульні моладзі “Яшчар” у в. Гута Пастаўскага раёна ў Дзяржаўны спіс гісторыка- культурных каштоўнасцей Рэспублікі Беларусь.= Based on the analysis of studies of historiography and the folk records of Soviet, Russian and Belarusian ethnographers, the folk game of youth “Yaschar” or “Yaschur” (“Lizard”) and its modern fixations of Belarus using semantic method founded on the works by A. van Genep and Carl Yung, let disclose its mythological, ritual and game meaning in some new aspects of the vivid manifestation of the traditional culture of Belarus. For the first time it traced the stages of its transformation from ancient rite of female initiation to the game, that is the novelty of the research. The study of different variants of the game, recorded in Postavy district, Vitebsk region from direct experts on folklore revealed the presence of the most archaic features of this element in the morphology of the texts and by the course of the game and on the occasion of the folk calendar which was the foundation for the revival of it in conjunction with other local games and dances at village parties, which are successfully held by a folk circle of Guta social and cultural center for the transition and conservation of the cultural heritage of their region. Article conclusions justify the inclusion of the Young People’s Folk Game “Yaschar” or “Yaschur” (“Lizard”) in the village Guta of Postavy District into the Cultural heritage of Belarus.