Пра сферу ўжывання і паходжанне прыказкі хто мажа, той і едзе

Abstract

Даследуюцца сфера ўжывання і паходжанне прыказкі Хто мажа, той і едзе, якая памылкова вызначаецца ў “Этымалагічным слоўніку прыказак” (2014) І.Я. Лепешава як “уласна беларуская”. Выяўлена, што прыказка ў беларускай мове мае варыянт Не падмажаш – не паедзеш і можа ўжывацца як у пераносным, так і у прамым значэнні, мае інтэрнацыянальную сферу ўжывання, з’яўляецца ў беларускай мове адным з нацыянальных варыянтаў інтэрнацыянальнай еўрапейскай парэміі з лагічна-семантычнай структурай “<добра> змазаць / <добрая> змазка <кола> = <добра / лёгка> ехаць / дапамагаць <справе>”. Вызначана, што прыказка Хто мажа, той і едзе ўзыходзіць да польскага варыянта інтэрнацыянальнай прыказкі – Kto smaruje, jedzie, першая фіксацыя якога датуецца пачаткам XVII стагоддзя. Выказваецца меркаванне, што ў беларускую мову прыказка Хто мажа, той і едзе запазычана з польскай мовы не пазней за пачатак ХІX стагоддзя, ад запазычанай прыказкі ў беларускай мове не пазней за першую палову ХІX стагоддзя ўтварыўся варыянт з падвойным адмаўленнем Не падмажаш – не паедзеш, які паўплываў у другой палове ХІХ стагоддзя на ўтварэнне адпаведнага варыянта ў польскай мове і быў ў першай палове ХХ стагоддзя запазычаны ў рускую мову.=The article deals with the scope and origin of the proverb Хто мажа, той і едзе, which is improperly determined as "native Belarusian one" in "Etymological dictionary of proverbs" (2015) by I.Ya. Lepeshev. It was found that the Belarusian variant of the proverb Не падмажаш – не паедзеш can be used in both in the figurative and in the literal sense, it has an international scope and it dates back to the Polish variant of international proverb Kto smaruje, jedzie. The proverb was probably borrowed from Polish before the beginning of the XIX c. The borrowed proverb was transformed in the Belarusian language, so that the variant with double negative appeared – Не падмажаш – не паедзеш (c. the first half of the XIX c.). The Belarusian variant of the proverb was later borrowed to the Russian language.